بازرگانی بین الملل

اتحادیه اروپا، با وجود کمبود غلات، بانک کشاورزی روسیه را تحریم کرد و اکنون نمی تواند غلات لازم را خریداری کند و از طرفی هم مسیرهای ترانزیتی جایگزین ایران از سوییفت قطع هستند؛ در نتیجه برداشت های 2022 اکنون در حال حرکت به سمت شرق هستند. 

در شرایطی که به نظر می رسد غرب سر عرضه گندم و غلات برای سال آتی (2022) به مشکل خورده است، تحریم کردن کامل تجارت با روسیه علیه خودشان در این حوزه نتیجه خواهد داد.
برای سالیان دولت‌های غربی بر محصول اوکراین که می‌تواند از طریق مرزهای اوکراین با لهستان، مجارستان، اسلواکی و رومانی به اروپا منتقل شود، تکیه کرده‌ بودند. واقعیت این است که اتحادیه اروپا به درستی برای تامین امنیت این زنجیره‌های تامین سرمایه‌گذاری نکرده بود و پس از جدا شدن از روسیه، اکنون با مشکلاتی مواجه است.

در حالی که اوکراین تامین کننده عمده گندم و غلات است، اما به اندازه کافی در تاسیسات ذخیره سازی سرمایه گذاری نکرده است. برداشت سال گذشته به رکورد 86 میلیون تن رسید، اما تنها 45.5 میلیون تن صادر شد. به دلیل عدم سرمایه گذاری در تاسیسات ذخیره سازی و انبارداری در اوکراین و اتحادیه اروپا، ذخایری ایجاد نشده است. اکنون، با کمبود منابع اوکراین، اتحادیه اروپا که آمادگی کافی را ندارد، اکنون با شمال آفریقا، خاورمیانه و آسیا برای تامین منابع رقابت می کند.

روسیه همانطور که برای صادرات گاز شهرت دارد، بزرگترین تولید کننده گندم و غلات در جهان هم هست که 17 درصد از عرضه جهانی (در مقابل اوکراین 6 درصد) را به خود اختصاص داده است. دیگر تامین کنندگان عمده جهانی چین، هند و قزاقستان هستند که هیچ کدام از تعاملات قبلی با غرب کاملاً راضی نیستند (ایالات متحده در سال 2018 بر غلات چینی مالیت وضع کرد) و در هر صورت زنجیره های تامین گندم و غلات را برای منطقه مربوطه خود سازماندهی کرده اند. از طرفی هم چین و روسیه به صادرات غلات ادامه می دهد، اما هند و قزاقستان هر دو صادرات این محصولات را ممنوع کرده اند.

ایالات متحده، کانادا و استرالیا همگی بیشتر از اوکراین غلات تولید می کنند، با این حال، تمایلی به منحرف کردن عرضه ندارند. با این حال، طبق لفاظی غرب، کاهش صادرات گندم روسیه، تحت تحریم های اتحادیه اروپا، یک مشکل ساخت روسیه است و ربطی به قطع بانک کشاورزی روسیه از سوییفت توسط بروکسل و یا عدم آمادگی کامل غرب برای عواقب این تصمیم که منجر به قطع ارتباطات باروسیه شد، ندارد.

در هر حال، روسیه غلات خودش را صادر می کند و انتظار می رود که در سال جاری برداشت بی سابقه ای هم داشته باشد. توزیع آن به دلیل تحریم و بسته شدن بنادر روسیه به اتحادیه اروپا و توانایی اتحادیه اروپا برای پرداخت همچنان یک مسئله باقی می‌ماند.

ایران برای کمک کردن وارد عمل شده است. محمدرضا مرتضوی، رئیس انجمن‌های صنایع غذایی ایران گفته است که ایران در حال مذاکره برای ترانزیت غلات از روسیه به منطقه خلیج فارس و سایر کشورها است. وی افزود: ایران می‌تواند گندم را از روسیه به کشورهای دیگر ترانزیت کند و شرکت‌های ایرانی می‌توانند بر تجارت مسلط شوند.

وی خاطرنشان کرد: ایران، روسیه و قزاقستان می توانند گندم و غلات را با سایر محصولات مانند سبزیجات، میوه جات و لبنیات مبادله کنند. به گفته مرتضوی، پیش‌بینی می‌شود ایران امسال ۷.۵ میلیون تن گندم وارد کند و تا شهریورماه خرید تضمینی ۵.۵ میلیون تن گندم داخلی افزایش یابد. که حدود 25 درصد از بازده اوکراین است و این کافی نیست، اما به اروپا کمک خواهد کرد. حال مشکل چیست؟ غربار تجارت ایران را تحریم کرده و ارتباط ایران را با شبکه بانکی جهانی سوئیفت قطع کرده است. حتی اگر اتحادیه اروپا بخواهد غلات ترانزیت شده از طریق ایران را خریداری کند، قانونا نمی تواند هزینه آن را بپردازد.

روسیه انتظار دارد امسال 130 میلیون تن غلات از جمله 87 میلیون تن گندم برداشت کند.از طرفی چین با وجود اینکه برداشت زمستانه اش در سال‌های 2021-2022 به دلیل شرایط نامساعد جوی کاهش یافته بود و هیچ کدام برای صادرات مناسب نبود، انتظار دارد 650 میلیون تن غلات برداشت کند. ایالات متحده، طی اقدامی هوشمندانه، در سال ۲۰۱۸ تعرفه‌هایی را برای محصولات کشاورزی و غلات بر چین وضع کرد که بسیاری از آنها همچنان پابرجا هستند. این قانون گذاری، صادرات غلات ایالات متحده را از بین برد و در زمانی که به آن نیاز است، دوباره به منابع جهانی بازگشته است.

پیام اصلی این است که تولید غلات و گندم به اندازه کافی در سراسر جهان برای تغذیه همه وجود دارد و حتی اضافه است. با این حال، ترکیبی از فقدان سرمایه‌گذاری در انبار و انبارداری، مدیریت مشکل‌ساز امنیت غذایی و تداخل گسترده در زنجیره‌های تامین ناشی از تحریم‌ها و تعرفه‌های تجاری، خسارات زیادی را وارد کرده است. برداشت ماه می تا ژوئن تقریباً به پایان رسیده است و گزینه های جایگزین، حداقل برای اتحادیه اروپا، وجود ندارد.

لازم به ذکر است که این کمبود غلات در اروپا پس لرزه های دیگری نیز خواهد داشت. بخش عمده ای از برداشت جهانی غلات در پاییز (سپتامبر-اکتبر) 2022 در واقع برای تغذیه دام های زمستانه در نظر گرفته شده است. اگر گلوگاه‌های ساخته جنگ یا مساله زنجیره‌های تامین جایگزین را نتوان طی چهار تا پنج ماه آینده برطرف کرد، میلیون‌ها حیوانی که قبلاً برای مصرف اتحادیه اروپا تعیین شده بودند، باید از بین بروند و یا از گرسنگی بمیرند.